woensdag 9 december 2009

OEB2009: Ontwerpprincipes voor leeromgevingen

Tijdens de laatste dag van de Online Educa in Berlijn, tijdens de allerlaatste parallelsessie, mocht ik samen met Ellen van den Berg van de Hogeschool Edith Stein en Wim de Boer van de SLO een zogenaamde "Learnshop" (a mix of expert presentations with small group discussions) verzorgen over ontwerpprincipes voor fysieke leeromgevingen met een virtuele component. Deze Learnshop kwam voort uit een project dat ik samen met de SLO en de Hogeschool Edith Stein uitvoer over studielandschappen en leeromgevingen. Het afgelopen jaar hebben we een aantal scholen voor po, vo en ho bezocht en hebben gekeken hoe deze ingericht zijn. Daarbij was met name aandacht voor de inrichting van studielandschappen of ruimtes die waren ingericht met een specifiek (leer)doel.

Tijdens de Learnshop gaven we een introductie over ons werk tot nu toe en presenteerden we een aantal "issues" die naar voren kwamen tijdens onze bezoeken aan de scholen. Een voorbeeld daarvan is de verwarring over het begrip "transparantie". Een school voor voortgezet onderwijs heeft door een architect een prachtig gebouw laten ontwerpen. Het gebouw voldoet aan allerlei kenmerken van transparantie, met name daar waar het gaat om zichtbare transparantie: veel muren zijn van glas, je kan overal in- en doorkijken, het gebouw is licht en heeft een open sfeer. Alhoewel dit er heel mooi uitziet (en de architect hier ook prijzen voor heeft gewonnen), blijkt deze transparantie in de praktijk niet werkbaar te zijn. Want naar binnen kijken in een klas betekent dat je precies kan zien wat de docent doet en die voelt zich daardoor niet altijd even "veilig". En van de ene klas naar de andere klas kijken om te zien wat je medeleerlingen aan het doen zijn is in het begin natuurlijk erg leuk, maar de leerlingen geven zelf aan dat het ook wel erg afleidend is. Maar wat waren de oorspronkelijke ideeen over transparantie toen de school nadacht over hun gebouw en hun onderwijs? Ging transparantie wellicht over de duidelijkhied van waar een bepaalde ruimte voor gebruikt zou moeten/kunnen worden? Dat is slechts gelukt op 1 locatie in het gebouw: de studio's om muziek te maken. Doordat dat geluidsdichte ruimtes zijn waar muziekinstrumenten staan is het voor iedereen duidelijk hoe deze ruimte gebruikt moet worden.. In het kader van deze casus zijn wij in het project bijvoorbeeld aan de slag gegaan met "functionele transparantie"en hoe je dit voor elkaar kan krijgen.

Een manier om na te denken over dit soort aspecten en hoe dit kan doorwerken op het ontwerp van de fysieke en virtuele leeromgeving is het werken met behulp van ontwerpprincipes. Een ontwerpprincipe heeft de volgende structuur (van den Akker, 1999): “Als je interventie X wilt ontwerpen voor doel/functie Y in context Z, dan wordt aanbevolen om de interventie de karakteristieken A, B en C te geven en dat te doen via procedure K, L en M, vanwege de argumenten P, Q en R”. In het eerste deel is het middel-doel denken van ontwerpen duidelijk te herkennen, in het tweede gedeelte speelt het onderbouwen van dit denken vanuit theoretische achtergronden een wezenlijke rol. Vanwege de expliciete theoretische onderbouwing van het ontwerp kan deze onderbouwing bij de uitvoering ervan ook getoetst worden.

Nu is het niet eenvoudig om even snel aan de gang te gaan met ontwerpprincipes. Toch wilden we de deelnemers aan onze Learnshop aan de slag laten gaan om op deze manier na te denken over de inrichting van een leeromgeving, waarin zowel fysieke als virtuele aspecten een rol kunnen spelen. We hebben daarom de formule voor een ontwerpprincipe vereenvoudigd tot een "als-dan-omdat-je". Als je een leeromgeving wilt ontwerpen met als doel .... dan moet je ervoor zorgen dat.... omdat.....

Het bezig zijn met de als-dan-omdatjes leverde een actieve Learnshop op. In kleine groepjes werd druk gediscussieerd over zowel het formuleren van de als-dan-omdatjes als over het nut en gebruik er van. Het leverde ons een aantal nieuwe interessante opntwerpprincipes op, maar ook het verdere besef dat het discussieren over de inhoud van de ontwerpprincipes minstens zo belangrijk is als het uiteindelijk hebben van de principes.

vrijdag 4 december 2009

OEB2009: The tree of learning

Vandaag is de tweede dag van de Online Educa in Berlijn. De ochtend begint met een presentatie van Gilly Salmon, waarin zij ingaat op de vraag "How can we make the necessary transformation in the future?".

Naar voorbeeld van de Tree of Life van Darwin presenteerde zij de “Tree of learning”.

De wortels van de boom bstaan uit de basis van het onderwijs: van grottekeningen, Raphael’s School of Athens en Erasmus (Hello Holland zei Gilly) naar John Locke en Ralph W Tyler (volgens Gilly de grondlegger van het begrip curriculum).

De stam van de boom is het leren met daarin scholen en universiteiten en informal en vocational learning. Vanaf de stam zoeken de takken hun weg vanaf de boom en door steeds meer variaties komen er meer takken. Vanuit de informele tak komen takken zoals twitter, open educational resources, wikipedia en social learning communities. Vanuit de vocational tak komen work-based learning, professional development, virtuele werelden, simulaties en e-books.

De tak universiteiten bestaat voornamelijk uit de oude universiteiten (Bologna vanaf 1088!), waar de manier van lesgeven nog steeds vergelijkbaar is met vroeger. Deze universiteiten zijn nog maar net bezig met ict-gebruik. Met de nieuwere universiteiten gaat het iets beter, maar zij staan ook nog aan het begin.

Bij de tak scholen worden een aantal interessante voorbeelden gegeven, zoals een school bus in japan, waar kinderen met hun laptop les krijgen en "Hole in the wall" in India en Alsop High School in Liverpool. Alle voorbeelden hebben volgens Gilly allemaal veel “techno-shine” om de tak te laten groeien. Daarbij geeft ze ook aan dat we scholen moeten ontwerpen die inspelen op de toekomst. Laat onze presentatie van vanmiddag daar nou net op ingaan!

Tot slot geeft Gilly aan dat elke instelling voor onderwijs zou moeten weten waar ze vandaan komen en waar ze in de toekomst vandaan komen.. daarbij moeten ze begrijpen dat die twee niet hetzelfde zijn. de vragen die je moet stellen als instelling zijn: Waar wil je naar toe? Wat zijn de uitdagingen? Hoe kan je daar op inspelen? Daarnaast moet je niet constant willen innoveren, maar moet je keuzes maken waarje op in wil springen, zodat je de mogelijkheid hebt om daar mee aan de slag kan gaan. En: instellingen die al jaren (eeuwen..) gewend zijn om “learning” aan te bieden, zullen het het moeilijkst hebben om te veranderen.

donderdag 3 december 2009

OEB2009: School Leadership Teams

De tweede keynote speaker tijdens de Online Educa was Brian Durrant, hoofd van de London Grid for Learning. Aan de hand van een aantal filmpjes liet hij zien wat de meerwaarde van ict is in het po, vo en speciaal onderwijs. De belangrijkste boodschap was dat ict voor zowel de lerende, de leraar als de directie van de school een grote meerwaarde kan hebben. Bij de lerende gaat het dan vooral om het motiverende aspect van ict, de mogelijkheid om flexibel te leren en de "sense of achievement": doordat je online werkt zie je zelf wat je hebt gedaan of gemaakt, maar je kunt het ook aan anderen laten zien. Voor de leraar heeft ict vooral een ondersteunende rol, met name daar waar het gaat om het structureren en organiseren van materiaal. Als belangrijke meerwaarde voor de directie van een school werden de mogelijkheid om samen te werken met andere scholen genoemd, maar ook het hebben van een enthousiaste staf die het leuk vindt om met ict les te geven.

Niet veel nieuws moet ik eerlijk zeggen, maar wat wel interessant was is de aanpak van "school leadership teams". In onze vakgroep werken we de laatste tijd veel met "docentontwerpteams", waarbij docenten samenwerken om het onderwijs te veranderen/verbeteren en op die manier direct te werken aan hun eigen professionalisering. School leadership teams werken via hetzelfde principe, maar dan op het niveau van de directie van de school. Degene die verantwoordelijk zijn voor het nemen van beslissingen op schoolniveau komen regelmatig samen om visie en strategie te bepalen. Daarbij gaf Brian Durrant aan dat bij elkaar komen niet genoeg is, maar dat de school leaders ook training moeten krijgen over bijvoorbeeld change management.

OEB2009: Film "we are the people we've been waiting for"

Op dit moment ben ik aanwezig bij de Online Educa in Berlijn. Een van de keynote speakers is Lord Puttnam, voorheen producer van films zoals The Killing Fields, The Mission en Bugsy Malone. Op dit moment is hij de "chancellor" van de Open University in Engeland. Tijdens zijn keynote ging Lord Puttnam onder andere in op het belang van onderwijs om in te spelen op allerlei ontwikkelingen in de wereld. En daarbij gaat het niet alleen om ontwikkelingen die de wereld vooruit helpen, maar ook om te proberen te voorkomen dat er dingen gebeuren die niet zouden mogen gebeuren, zoals 9-11 en de desastreuze gevolgen van een tsunami of een orkaan. Om een discussie daarover te starten is hij betrokken geweest bij een nieuwe film "We are the people we've been waiting for". De film is te vinden op www.wearethepeoplemovie.com.